W szerokim znaczeniu:
W ustawie ZREZYGNOWANO z użycia pojęcia „status artysty” z uwagi na jego ogólny charakter i konotacje aksjologiczne. Pojawia się natomiast pojęcie „uprawnienia artysty zawodowego” odnoszące się do zespołu rozwiązań systemowych dostosowujących podstawowe społeczne zdobycze cywilizacyjne (jak ubezpieczenia społeczne czy zdrowotne) do specyfiki działalności artystycznej, która wymyka się normom prawa pracy czy prawa handlowego.
Ważne: w komunikacji ze strony autorów projektu unika się sformułowania „status artysty” lub skupia się uwagę na jego wąskim znaczeniu równoważnym uprawnieniom artysty zawodowego.
Osoba wykonująca zawód artystyczny z potwierdzonymi uprawnieniami.
Ważne: do zarobkowego wykonywania działalności artystycznej nie jest wymagana rejestracja w systemie czy potwierdzanie uprawnień artysty zawodowego.
Ważne: potwierdzone uprawnienia artysty zawodowego nie wykluczają możliwości stosunku pracy czy prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie zawodów artystycznych. W takim przypadku artysta nie ma jednak prawa do specjalnych stawek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych czy dopłat do składek.
Wszystkim artystom zawodowym przysługuje prawo do:
Artysta może podjąć decyzję o niewchodzeniu do systemu i prowadzeniu działalności artystycznej na dotychczasowych zasadach. Artysta zatrudniony na podstawie umowy o pracę lub prowadzący działalność gospodarczą może wejść do systemu, co nie wpłynie na jego ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, lecz da pozostałe uprawnienia. W przypadku braku możliwości spełnienia wymagań ustawowych, w szczególności opłacania składek ubezpieczeniowych, artysta może zawiesić swoje uprawnienia lub z nich zrezygnować.
Działalność twórcza lub wykonawstwo artystyczne w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1231, z 2020 r. poz. 288), w tym obejmujące czynności związane z powstawaniem dzieła, między innymi próby do występów i same występy, prowadzone w następujących dziedzinach: architekturze, muzyce, sztukach wizualnych, sztukach performatywnych, teatrze, filmie, literaturze, tańcu, twórczości ludowej.
Ważne: świadomie zastosowano swoiste połączenie prawnych kategorii twórcy (autorskie prawa majątkowe) i wykonawcy (autorskie prawa pokrewne) w jedną kategorię zawodu artystycznego, aby uprawnienia artysty zawodowego mogły być stosowane zarówno wobec twórców jak i wykonawców dzieł artystycznych. Wynika to z natury sztuk performatywnych i dużych trudności w interpretacjach obecnie obowiązującego prawa wobec artystów wykonawców.
Procedura wejścia do systemu dedykowanego artystom zawodowym, uruchamiana na wniosek samego artysty, polegająca na potwierdzeniu dorobku artystycznego przez odpowiednią organizację reprezentującą artystów w danym zawodzie. W przypadku, gdy artysta w ciągu ostatnich 5 lat otrzymał dyplom uczelni artystycznej lub państwowej szkoły baletowej, wystarczające jest przedłożenie owego dyplomu.
Ważne: procedura z założenia nie jest uznaniowa, gdyż w zakresie dorobku podlega obiektywizacji i parametryzacji pod nadzorem Rady Polskiej Izby Artystów (PIA), a w zakresie wykształcenia jest czynnością ściśle administracyjną.
Przedłużenie uprawnień o kolejne 3 lata na podstawie deklaracji artysty dot. przychodów z działalności artystycznej z ostatnich 3 lat lub potwierdzenia dorobku artystycznego przez odpowiednią organizację reprezentującą artystów w danym zawodzie (w ciągu owych 3 lat).
Artyści, którzy przepracowali w zawodzie 20 lat (w przypadku szczególnych zawodów jak taniec – 15) uzyskują uprawnienia dożywotnio, tj. nie muszą ich już aktualizować.
Nowoczesny podmiot typu quango (ang: quasi-governmental), łączący stabilizację instytucji państwowej i kompetencje merytoryczne środowisk twórczych. Formalnie Polska Izba Artystów (PIA) jest państwową osobą prawną, jednak głównym jej organem jest Rada Izby, w skład której wchodzi 2/3 reprezentantów organizacji artystycznych i 1/3 reprezentantów organów państwowych. Głównym zadaniem PIA jest obsługa systemu uprawnień artystów zawodowych oraz dopłat do składek ubezpieczeniowych artystów o niskich dochodach. PIA może również prowadzić działalność wspierającą artystów w zakresie socjalnym i rozwoju artystycznego (stypendia).
Ważne: PIA nie decyduje kto jest artystą, PIA nie decyduje też – w znaczeniu uznaniowym – komu należą się uprawnienia artysty. Fakt „decyzji” wynika z przepisów administracyjnych, jednak przesłanki są albo automatyczne (odpowiednie dochody z działalności, wykształcenie) albo podlegają rozproszonej ocenie merytorycznej przez samych twórców (organizacje reprezentatywne).
Ważne: proponowane rozwiązanie nie ma nic wspólnego z procedurami obowiązującymi w czasach PRL-u czy ówczesną rolą PAGART-u, gdyż nie ma możliwości centralnego arbitralnego podejmowania decyzji.
Rada Izby jest głównym organem Polskiej Izby Artystów (PIA). W jej skład (21 osób) wchodzi 2/3 (14) reprezentantów organizacji artystycznych i 1/3 (7) reprezentantów organów państwowych (MKiDN, MPiPS, ZUS). Rada powołuje Dyrektora PIA oraz nadzoruje merytorycznie system uprawnień artystów zawodowych poprzez wydawanie decyzji (por. definicję PIA), funkcję instancji odwoławczej wobec organizacji reprezentatywnych i określanie obiektywnych kryteriów uznania działalności artystycznej za zawodową.
Stowarzyszenie artystyczne lub związek zawodowy artystów, w skrócie „organizacja”, obsługująca ponad 10% artystów w danym zawodzie. Jeżeli nie ma tak licznej organizacji, organizacja obsługująca największą liczbę artystów w danym zawodzie. Głównym zadaniem organizacji artystycznej jest potwierdzenie dorobku artystycznego.
Ważne: artysta decyduje, która organizacja go „obsługuje” i tę decyzję może w każdej chwili zmienić.
Ważne: zastosowano termin „obsługuje”, gdyż artysta nie musi być członkiem danej organizacji, ani nie musi jej przedstawiać dorobku, jeśli spełnia pozostałe kryteria uprawnień (wykształcenie w momencie wejścia do systemu i później dochody z działalności artystycznej). Jednak musi wybrać jedną organizację, która jego zdaniem jest najbardziej adekwatna dla jego zawodu artystycznego i te wybory stanowią o reprezentatywności organizacji dla danych zawodów.
Podstawowa czynność warunkująca wejście artysty do systemu, realizowana przez organizacje reprezentatywne (artystyczne stowarzyszenia lub związki zawodowe). Profesjonalizm dorobku artystycznego potwierdzany jest przez organizację właściwą dla danego zawodu. Z założenia przyjmowane są kryteria obiektywne (jak liczba wystaw, koncertów, publikacji, miejsca wystaw, koncertów, wydawcy itp.) i nie są oceniane języki sztuki. Próg reprezentatywności organizacji (10%) umożliwia ponadto kreowanie różnych tendencji/nurtów przez różne organizacje. Całość koordynuje Rada Polskiej Izby Artystów, która reprezentuje wszystkie organizacje, i która daje wytyczne dot. kryteriów potwierdzania dorobku.
Ważne: Jeśli artysta w ciągu 5 lat ukończył uczelnię artystyczną lub państwową szkołę baletową, może nie potwierdzać dorobku, lecz przedłożyć dyplom.
Środek identyfikujący artystę zawodowego, poświadczający jego uprawnienia ustalone w trybie określonym w ustawie lub przyznane przez inne podmioty (np. instytucje, organizacje czy samorządy). Jest to rozwiązanie wzorowane na karcie dużej rodziny i umożliwia tworzenie specjalnych ofert (np. specjalistycznej opieki medycznej) czy ulg dedykowanych tej grupie zawodowej.
Fundusz celowy, którego gwarantem w określonej w ustawie wysokości jest budżet państwa, a dysponentem Polska Izba Artystów. Przychody Funduszu pochodzą z opłaty reprograficznej, dotacji, darowizn i innych źródeł. Środki Funduszu przeznaczone są w szczególności na wypłaty dopłat do składek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych artystów zawodowych, a także na wypłaty zapomóg i stypendiów artystycznych.
Jedno z uprawnień artystów zawodowych, których przychody są niższe niż 80% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, a którzy sami opłacają składki na ubezpieczenie społeczne. Dopłata wynosi od 20% do 80% składki ubezpieczeniowej liczonej od minimalnego wynagrodzenia i jest wpłacana bezpośrednio na konto ZUS artysty. Pozostałą część składki artysta wpłaca samodzielnie. Wysokość dopłaty uzależniona jest od przychodów artysty.
Tak zwana opłata reprograficzna to rekompensata na rzecz uczciwej kultury wypłacana artystom w zamian za nieodpłatne korzystanie z ich dzieł. Dzięki owej rekompensacie kopiowanie i odtwarzanie muzyki, filmów, książek czy obrazów na użytek własny, rodziny czy przyjaciół jest darmowe i w pełni legalne.
Rekompensata taka istnieje w większości krajów rozwiniętych świata, w UE wynika z Dyrektywy 2001/29/WE. Jest pobierana od urządzeń służących do kopiowania i odtwarzania utworów chronionych, m.in.: smartfonów, komputerów, tabletów, kopiarek, odtwarzaczy czy SmartTV, oraz czystych nośników danych (płyt, dysków, pendrive’ów, kart pamięci etc.). Istnieje też w polskim prawie, jednak z powodu lobbingu korporacji HiTech lista urządzeń jest przestarzała, co czyni ją martwym przepisem.
Ważne: Rekompensata nie jest podatkiem, gdyż nie wpływa do budżetu państwa ani samorządów terytorialnych. Ani rząd ani samorządy nie biorą udziału w podziale pobranych środków. W żadnym ze znanych systemów prawnych rekompensata nie jest nazywana podatkiem, zatem posługiwanie się tym określeniem jest nieprawidłowe i wprowadzające w błąd.
Ważne: możliwość bezpłatnego korzystania z dzieł twórców znacznie podnosi wartość urządzeń (i popyt na nie), stąd powszechnie akceptowana konstrukcja przekazania części zysków przez producentów na rzecz twórców.